Bu etkenlerden biri de radyasyondur.
Çoğu zaman nükleer felaketler ya da kanser tedavileri ile ilişkilendirilen radyasyon aslında hayatın her alanında var olan bir olgudur. Ancak bilinçsiz şekilde ve uzun süre maruz kalındığında ciddi sağlık sorunlarına yol açabileceği için dikkatle ele alınması gerekir.
Radyasyon Nedir?
Radyasyon, enerjinin dalgalar veya parçacıklar halinde yayılması ya da iletilmesi anlamına gelir.
Daha basit bir ifadeyle; atomların kararsız hale gelerek parçalanması ve bu esnada etrafa enerji yayması durumudur.
Güneş ışınlarından toprakta bulunan radyoaktif maddelere kadar pek çok doğal kaynağın yaydığı bu enerji, belirli seviyelere kadar canlı yaşamı için zararsız hatta gereklidir.
Örneğin güneşten gelen ultraviyole ışınları vücudun D vitamini sentezlemesi açısından önemlidir. Ancak kontrolsüz ya da yoğun radyasyon maruziyeti hücrelerde kalıcı hasara ve hastalıklara yol açar.
Radyasyon Türleri Nelerdir?
Radyasyon temel olarak iki ana başlık altında incelenir: iyonlaştırıcı ve iyonlaştırıcı olmayan radyasyon.
İyonlaştırıcı radyasyon
Yüksek enerjili olup atom ya da moleküllerden elektron kopararak iyonlaştırma yeteneğine sahiptir. X ışınları, gama ışınları, alfa ve beta parçacıkları bu gruba girer. Bu tür radyasyon DNA’yı doğrudan etkiler ve mutasyonlara neden olur.
İyonlaştırıcı olmayan radyasyon
Daha düşük enerjilidir ve atomları iyonlaştırma kapasitesi yoktur. Radyo dalgaları, mikrodalgalar, infrared (kızılötesi) ışınlar ve görünür ışık bu grupta yer alır. Günlük hayatta kullandığımız cep telefonları, Wi-Fi cihazları bu tür radyasyon kaynağıdır.
Radyasyonun Kaynakları Nelerdir?
Radyasyonun hem doğal hem de yapay pek çok kaynağı vardır. Bu kaynaklar şunlardır:
Doğal kaynaklar: Güneş ışınları, kozmik ışınlar, toprakta, suda ve havada bulunan uranyum, radyum gibi radyoaktif elementler doğal radyasyon kaynaklarıdır. Ayrıca insan vücudu da potasyum-40 gibi radyoaktif elementler içerir.
Yapay kaynaklar: Tıbbi görüntüleme cihazları (röntgen, tomografi), kanser tedavisinde kullanılan radyoterapi cihazları, nükleer santraller ve bazı endüstriyel ölçüm cihazları yapay radyasyon kaynakları arasında sayılır. Günümüzde özellikle artan tıbbi görüntüleme talepleri nedeniyle yapay kaynaklı radyasyona maruziyet önemli bir konu haline gelmiştir.
Radyasyonun Sağlık Üzerindeki Etkileri Nelerdir?
Radyasyonun sağlık üzerindeki etkileri; maruz kalınan doz, süre ve maruziyetin şekline bağlı olarak değişir. Fakat genel itibariyle radyasyonun sağlık üzerindeki etkileri şunlardır:
Düşük dozda ve uzun sürede maruziyet: Hücrelerde birikerek DNA hasarına yol açar. Bu hasarlar yıllar sonra kansere dönüşebilir.
Yüksek dozda kısa süreli maruziyet: Radyasyon yanıkları, saç dökülmesi, mide bulantısı, bağışıklık sisteminde zayıflama gibi akut belirtiler ortaya çıkar.
Gebe kadınlar: Radyasyon, gelişmekte olan fetüste ciddi anomalilere sebep olur. Bu yüzden özellikle hamilelik döneminde tıbbi görüntüleme işlemleri doktor kontrolünde yapılmalıdır.
Radyasyon Vücuttan Nasıl Atılır?
Radyasyonun kendisi doğrudan “vücuttan atılan” bir madde değildir; esas olarak maruz kalınan enerji hücrelerde kalıcı ya da geçici etkilere sebep olur. Ancak radyoaktif maddelerin (örneğin radyoaktif iyot tedavisi sonrası) vücuttan atılımı söz konusudur. Bu durumda:
Bol su içerek idrarla atılımı hızlandırmak,
Lifli gıdalar tüketerek bağırsak hareketlerini artırmak,
Terleme yoluyla cilt yoluyla atılımı desteklemek önerilir.
Yine de radyasyonun etkilerini ortadan kaldırmak için en temel yaklaşım korunma ve maruziyeti minimuma indirmektir.
Radyasyonun Zararları Nelerdir?
Radyasyonun zararları; doz, süre ve etkilenen dokulara göre farklılık gösterir. En yaygın zararları arasında:
DNA mutasyonlarına bağlı kanser riskinin artması,
Üreme hücrelerinde hasar oluşması ve doğurganlığın azalması,
Hücre ölümüne bağlı doku ve organ işlevlerinin bozulması,
Uzun vadede kardiyovasküler hastalık riskinde artış yer alır.
Ayrıca çocuklar ve fetüsler radyasyona yetişkinlerden çok daha duyarlıdır. Bu nedenle korunma önlemleri özellikle bu gruplarda daha titiz uygulanmalıdır.
Radyasyon günlük yaşamımızın kaçınılmaz bir parçasıdır. Her ne kadar belirli düzeylerde hayati işlevler için gerekli olsa da, kontrolsüz maruziyet ciddi sağlık sorunlarına yol açar. Bu yüzden radyasyona dair bilinçli olmak, korunma önlemlerini almak ve gerektiğinde uzman hekim kontrolünde hareket etmek büyük önem taşır.
Radyasyondan Korunma Yolları Nelerdir?
Radyasyondan korunmanın en temel yolu maruziyeti olabildiğince azaltmaktır. Bunun için radyasyon kaynaklarından uzak durmak, koruyucu ekipman (kurşun önlük, bariyer gibi) kullanmak ve gereksiz tıbbi taramalardan kaçınmak önemlidir. Ayrıca sürenin kısaltılması ve radyasyon kaynağıyla mesafenin artırılması da etkili korunma yöntemlerindendir.
En Çok Radyasyon Yayan Şeyler Nelerdir?
Doğada en fazla radyasyon yayan kaynak aslında güneştir; kozmik ışınlar sürekli dünyaya ulaşır. Bunun dışında toprak, kayaçlar ve radon gazı doğal ve radyasyon yayan kaynaklardır. Yapay olarak ise bilgisayarlı tomografi cihazları, röntgen makineleri ve nükleer santraller en yüksek radyasyon yayan unsurlar arasında yer alır.
Radyasyon Vücutta Kaç Günde Atılır?
Radyasyonun kendisi bir enerji olduğu için doğrudan “vücuttan atılma” süresi yoktur; hücrelere verdiği hasar kalıcı veya onarılabilir niteliktedir. Ancak radyoaktif maddelerle (örneğin iyot-131) alınan radyasyon, madde türüne bağlı olarak genellikle birkaç gün ila birkaç hafta içinde idrar, dışkı ve ter yoluyla vücuttan atılır. Bu süre kişiye ve alınan dozun büyüklüğüne göre değişir.
Vücutta Radyasyon Belirtileri Nelerdir?
Yüksek doz radyasyona kısa sürede maruz kalındığında mide bulantısı, kusma, halsizlik, ciltte kızarıklık ve saç dökülmesi gibi belirtiler görülür. Uzun süre düşük dozda maruziyet ise genelde belirti vermez ama yıllar içinde kanser riskini artırır. Ayrıca bağışıklık sisteminin zayıflaması ve yara iyileşmesinin gecikmesi de olasıdır.
Yapay Radyasyon Nedir?
Doğada kendiliğinden var olmayan ve insan faaliyetleri sonucu ortaya çıkan radyasyon türüne yapay radyasyon denir. Tıbbi görüntüleme cihazları (röntgen, tomografi), radyoterapi cihazları ve nükleer reaktörlerden yayılan radyasyon yapay kaynaklıdır.
Nükleer Radyasyon Nedir?
Nükleer radyasyon, atom çekirdeğinin parçalanması (fisyon) veya birleşmesi (füzyon) sonucu ortaya çıkan, genelde alfa, beta ve gama gibi iyonlaştırıcı radyasyon türlerini ifade eder. Nükleer santrallerde, atom bombasında veya radyoaktif atıkların parçalanmasında bu tip radyasyon açığa çıkar. Yoğun enerjili olduğu için canlı doku üzerinde kalıcı hasar bırakma potansiyeli yüksektir.
En Önemli Doğal Radyasyon Kaynağı Hangisi?
Dünyadaki en önemli doğal radyasyon kaynağı güneştir. Güneşten gelen kozmik ışınlar sürekli atmosferimize ve dolayısıyla yeryüzüne ulaşır. Ayrıca toprak ve kayalarda bulunan uranyum, radyum gibi radyoaktif elementler ile radon gazı da önemli doğal kaynaklardandır.
Kaynak:Medicalpark