Hafif burkulmalarda bağlarda sadece gerilme söz konusu iken, şiddetli burkulmalarda bağlarda kısmi ya da tam yırtılma görülebilir. Bu durumlarda şişlik, morarma, ağrı ve hareket kısıtlılığı ortaya çıkabilir. Tanı ve tedavi sürecinde ihmal edilen burkulmalar ise uzun vadede eklem stabilitesini bozarak kronik problemlere yol açabilir. Bu nedenle burkulmaların ciddiyetle ele alınması ve uygun şekilde tedavi edilmesi önem taşır.
Burkulma Neden Olur?
Burkulma, genellikle ani ve beklenmeyen hareketler sonucunda ortaya çıkar. Bir eklem, normal hareket sınırlarının ötesine zorlandığında veya ters bir yöne döndürüldüğünde, eklemi destekleyen bağ dokuları zorlanır ve bu da burkulmaya neden olur. Günlük yaşamda ya da spor aktiviteleri sırasında gelişen burkulmalar, zemin yapısından ayakkabı seçimine, dikkatsizlikten yorgunluğa kadar birçok faktöre bağlı olabilir.
Burkulmaya neden olabilecek başlıca durumlar:
Dengesiz Yürüme veya Koşma: Özellikle düz olmayan zeminlerde yürürken veya koşarken denge kaybı yaşanması.
Yanlış Ayakkabı Seçimi: Ayak bileğini yeterince desteklemeyen ya da uygunsuz taban yapısına sahip ayakkabılar.
Ani Dönüşler veya Durmalar: Basketbol, futbol, voleybol gibi ani yön değiştirmeye dayalı sporlarda.
Kazalar: Merdivenlerden düşme, ıslak zeminde kayma gibi ev içi kazalar.
Yetersiz Isınma: Egzersiz öncesinde kas ve eklemleri yeterince hazırlamamak.
Daha Önce Yaşanmış Burkulmalar: Önceden burkulmuş bir eklemde yeniden burkulma riski daha yüksektir.
Bazı bireylerde doğuştan gelen gevşek bağ dokusu yapısı da burkulmaya yatkınlığı artırabilir. Ayrıca kas dengesizlikleri ve yetersiz kas gücü, eklemi destekleyen yapıları zayıflatır ve burkulma riskini artırabilir.
Burkulma Belirtileri Nelerdir?
Burkulma, eklem çevresindeki bağ dokularının zorlanması ya da yırtılması sonucu ortaya çıkan bir durumdur. Bu travma, farklı derecelerde semptomlara yol açabilir. Belirtiler genellikle burkulmanın şiddetine ve yerine göre değişse de, yaygın olarak gözlemlenen bazı işaretler vardır:
Ağrı: Burkulmanın olduğu bölgede ani ve keskin bir ağrı hissedilir. Hareket ettikçe ya da üzerine ağırlık verildikçe bu ağrı artabilir. Özellikle bilek burkulma veya ayak burkulma gibi durumlarda, yürümek bile zorlaşabilir.
Şişlik: Hasar gören bölgede ödem oluşur. Bu, genellikle dokular arasında sıvı birikmesi sonucu meydana gelir.
Morarma (Ekimoz): Küçük damarların hasar görmesiyle birlikte, burkulmanın yaşandığı bölgede renk değişimi görülebilir. Morluklar birkaç gün içinde sarıya dönerek iyileşme sürecine girer.
Hareket Kısıtlılığı: Eklem hareketleri ağrı ve şişlik nedeniyle sınırlanabilir. Bu durum özellikle el bileği, diz veya ayak bileği burkulmalarında belirgindir.
Isı Artışı ve Kızarıklık: Burkulmanın şiddetine bağlı olarak, etkilenen bölgede hafif bir sıcaklık artışı ve kızarıklık gözlenebilir.
Ses veya His: Burkulma anında “pat” ya da “çıt” sesi duyulabilir veya bir şeyin koptuğu hissedilebilir. Bu, daha çok ciddi dereceli burkulmalarda ortaya çıkar.
Burkulmaya Ne İyi Gelir?
Burkulma sonrası uygulanan doğru müdahale, iyileşme sürecini hızlandırır ve kalıcı hasarların önüne geçebilir. İlk saatlerde yapılacak soğuk uygulama, dinlenme ve destekleyici önlemler, burkulmanın neden olduğu şişlik, ağrı ve hareket kısıtlılığını azaltmada oldukça etkilidir.
Burkulmaya iyi gelen temel uygulamalar şunlardır:
Soğuk kompres
Dinlenme
Bölgeyi kalp hizasında yüksekte tutma
Kompresyon sargı uygulaması
Ağrı kesici ve iltihap giderici ilaçlar
Topikal kremler ve jeller
Fizik tedavi
Soğuk Uygulama (Buz Kompresi): Burkulma sonrası ilk 24–48 saat içinde günde birkaç kez, 15–20 dakikalık buz uygulamaları şişlik ve ağrıyı azaltabilir.
Dinlenme: Etkilenen bölgeye yük bindirmemek, eklemin daha fazla hasar görmesini engeller.
Bölgeyi Yüksekte Tutma: Burkulmuş uzvun kalp seviyesinden yukarıda tutulması, ödemi ve kan birikimini azaltır.
Kompresyon (Sargı Uygulama): Elastik bandajla yapılan sıkı ama dolaşımı engellemeyecek sargılar, destek sağlar.
Ağrı Kesici ve İltihap Giderici İlaçlar: Doktor önerisiyle kullanılan ilaçlar ağrıyı azaltabilir.
Topikal Kremler ve Jeller: Burkulma için krem veya jel formlarındaki lokal ürünler ağrının hafiflemesine katkı sunabilir.
Fizik Tedavi: Şiddetli burkulmalarda, profesyonel destekle uygulanan egzersizler ve terapi yöntemleri iyileşme sürecini hızlandırabilir.
Hafif vakalarda birkaç gün içinde rahatlama gözlemlenebilirken, orta ve ağır burkulmalarda tedavi süreci daha uzun sürebilir. Eğer ağrı, şişlik veya morarma azalmıyorsa ya da artıyorsa mutlaka ortopedi uzmanına başvurulmalıdır.
Burkulma Türleri Nelerdir?
Burkulmalar, etkilenen eklemin hasar derecesine göre sınıflandırılır. Bu sınıflandırma, iyileşme sürecini ve uygulanacak tedavi şeklini belirlemek açısından büyük önem taşır. Genel olarak üç temel burkulma tipi bulunur:
1. Derece Burkulma (Hafif): En yaygın görülen burkulma tipidir. Ligamentlerde (bağ dokularında) küçük yırtıklar oluşur veya sadece gerilme gözlenir. Hafif ağrı, minimal şişlik ve eklem hareketinde çok az sınırlama görülür. Genellikle 1–2 hafta içinde iyileşir.
2. Derece Burkulma (Orta): Ligamentlerde daha belirgin yırtıklar meydana gelir. Şişlik, morarma ve ağrı daha şiddetlidir. Hareket kabiliyeti sınırlanabilir ve eklem üzerine yüklenmek zorlaşabilir. İyileşme süresi birkaç haftayı bulabilir.
3. Derece Burkulma (Şiddetli): Bağlarda tamamen kopma meydana gelir. Şiddetli ağrı, yoğun ödem ve ciddi hareket kısıtlılığı gözlemlenir. Bu tür burkulmalarda cerrahi müdahale gerekebilir. İyileşme süreci ise birkaç aya kadar uzayabilir.
Her burkulma tipi farklı bir tedavi yaklaşımı gerektirdiğinden, doğru tanı konulması oldukça önemlidir. Özellikle ayak burkulma, el bileği burkulma ya da diz burkulması gibi sık görülen türlerde, hastanın semptomları dikkatle değerlendirilmelidir.
Burkulma teşhis süreci şu aşamalardan geçer:
Fiziksel Muayene
Röntgen (X-Ray)
Manyetik Rezonans Görüntüleme (MR)
Ultrason
Bilgisayarlı Tomografi (BT)
Fiziksel Muayene
Doktor, burkulmanın olduğu bölgedeki:
Şişlik, hassasiyet ve morarma
Hareket kısıtlılığı
Ağrı düzeyi
Stabilite ve bağ esnekliği gibi unsurları değerlendirir.
El ile yapılan manevralar sayesinde hangi bağ dokularının etkilenmiş olabileceği anlaşılabilir.
Röntgen (X-Ray)
Kemik yapısında herhangi bir kırık olup olmadığını görmek için röntgen kullanılır. Eğer doktor kırık şüphesi taşıyorsa, ilk tercih edilen yöntemdir. Ancak bağ dokularını göstermez.
Manyetik Rezonans Görüntüleme (MR)
Özellikle bağ dokuları, kıkırdak, eklem kapsülü gibi yumuşak dokuların detaylı görüntülenmesi için MR kullanılır. Ağır burkulmalarda, özellikle 2. veya 3. derece burkulmalarda MR gerekebilir.
Ultrason
Ultrason dinamik bir yöntem olduğu için, bazı durumlarda bağların esnekliğini ve hareket sırasında oluşan hasarı gösterebilir. Ancak genellikle MR kadar detay sunmaz.
Bilgisayarlı Tomografi (BT)
Kemik ayrıntılarını daha net görmek için bilgisayarlı tomografi tercih edilir. Şüpheli kırıklar veya iç yapıyı detaylı incelemek gerektiğinde kullanılır.
Teşhis süreci, burkulmanın türüne ve şiddetine göre farklılık gösterebilir. Tanı ne kadar doğru ve erken konursa, tedavi süreci de o kadar hızlı ve etkili ilerler.
Burkulma Nasıl Tedavi Edilir?
Burkulma tedavisi, hasarın şiddetine göre değişir. Hafif vakalarda evde uygulanabilecek yöntemler yeterliyken, daha ciddi durumlarda tıbbi müdahale ve fizik tedavi gerekebilir. Tedavinin amacı, ağrıyı azaltmak, şişliği kontrol altına almak, iyileşme sürecini hızlandırmak ve yeniden burkulma riskini en aza indirmektir.
Burkulma tedavisinde kullanılan yöntemler:
R.I.C.E. Yöntemi (İlk 48 Saat İçin Etkili)
Ağrı Kesici ve Antiinflamatuar İlaçlar
Burkulma İçin Kullanılan Krem ve Merhemler
Bandaj, Atel veya Destek Kullanımı
Fizik Tedavi ve Egzersiz
Cerrahi Müdahale
R.I.C.E. Yöntemi (İlk 48 Saat İçin Etkili)
Burkulma sonrası ilk müdahale olarak önerilen klasik yöntemdir:
R (Rest - Dinlenme): Yaralı bölge kullanılmamalı, üzerine basılmamalıdır.
I (Ice - Buz): 20 dakikalık aralıklarla, günde birkaç kez buz uygulanarak şişlik azaltılır.
C (Compression - Kompresyon): Elastik bandajla sarılarak ödem ve hareket kısıtlanması önlenebilir.
E (Elevation - Yükseltme): Burkulmuş bölge kalp hizasının üzerinde tutulmalı, bu da şişliği azaltır.
Burkulma ilk yardım, bölgenin hareketsiz hale getirilmesi, soğuk uygulama yapılması ve yüksekte tutulması ile başlar. Şişliğin artmaması ve ağrının hafiflemesi için bu adımlar erken dönemde oldukça etkilidir.
Ağrı Kesici ve Antiinflamatuar İlaçlar
Doktor önerisiyle, ağrı ve iltihabı azaltmak amacıyla parasetamol ya da ibuprofen gibi ilaçlar kullanılabilir. Kas gevşeticiler bazı durumlarda rahatlatıcı etki gösterir.
Burkulma İçin Kullanılan Krem ve Merhemler
Bazı topikal kremler ya da bitkisel içerikli merhemler, bölgesel rahatlama sağlayabilir. Ancak kullanım öncesinde içeriklerine dikkat edilmeli, özellikle alerjik reaksiyon riski göz önünde bulundurulmalıdır.
Bandaj, Atel veya Destek Kullanımı
Orta ve ileri dereceli burkulmalarda bölgeyi sabitlemek için bandaj, atel ya da özel ayak bilekliği gibi ürünler önerilir. Bu, iyileşmeyi hızlandırırken yeniden burkulma riskini de azaltır.
Fizik Tedavi ve Egzersiz
Şiddetli burkulmalarda veya iyileşme sürecinde eklem hareketliliğini geri kazanmak amacıyla fizik tedaviye başlanabilir.
Germe egzersizleri
Kas güçlendirme çalışmaları
Denge ve koordinasyon çalışmaları uzman gözetiminde uygulanmalıdır.
Cerrahi Müdahale
Çok nadiren de olsa, tamamen yırtılmış bağlar veya tekrarlayan burkulmalar nedeniyle cerrahi operasyon gerekebilir. Özellikle sporcularda, ligament onarımı için cerrahi tercih edilebilir.
Kaynak:Medicalpark
