Travma veya benzer durumlar sonucunda ortaya çıkan ve sinir sistemi dokularında hasarla karakterize omurilik yaralanmaları ölüme yol açabileceği gibi fiziksel işlevlerde ciddi kayıplara, günlük yaşam alışkanlıklarında bağımlılık durumuna, ağır engelliliğe ve bunun sonucunda yaşam kalitesinde ciddi düşüşe neden olan son derece önemli sağlık sorunlarından biridir. Kişiyi fiziksel açıdan olduğu kadar sosyal ve psikolojik yönlerden de fazlasıyla etkileyen durum, hasta ile birlikte yakın çevresinde bulunan insanların yaşamını da dramatik bir şekilde değiştirir. Omurilikte hasarın meydana geldiği bölgeye göre tetrapleji, parapleji, travmatik omurilik yaralanması ve travmatik olmayan omurilik yaralanması olmak üzere 4 farklı şekilde sınıflandırılan bu tabloda en yaygın görülen durumlardan biri paraplejik omurilik yaralanmalarıdır.
Parapleji Nedir?
Beyin sapından başlayıp kuyruk sokumuna kadar kıvrımlı bir şekilde ilerleyen omurga, servikal, torakal, lumbar ve sakral olmak üzere 4 farklı bölümden ve birbirine bağlı, disk şeklinde 33 ayrı kemikten oluşur. Omurga yapısında bulunan her bir omur diski vücutta farklı fonksiyonları gerçekleştiren sinir dokuları ile bağlantı halindedir. Dolayısıyla travma gibi durumlarda ortaya çıkan hasar hangi omur diskinde ise o bölgeyle bağlantılı olan sinir hücrelerinin yönettiği vücut işlevi etkilenir. Örneğin beyin sapına en yakın bölgede yer alan servikal disklerden ilk üçünde ortaya çıkan doku hasarı kişide solunum fonksiyonunun durmasına ve yaşamın sonlanmasına yol açabilirken torakal ve lumbar bölgelerde görülen hasar durumunda yalnızca omurilik felcine bağlı fiziksel işlev kaybı görülebilir.
Omurilik yaralanması, torakal omur disklerinden T-1 olarak adlandırılan omurilik segmentinden beyin sapına kadar olan üst tarafı etkilemişse bu durumda tetrapleji tablosu ortaya çıkar ve bu tabloda kollar, bacaklar, gövde ve pelvik organlar etkilenebilir. Paraplejik omurilik felci ise T-2 ve altında kalan omur disklerinde görülen hasar sonucunda gelişir. Bu durumda tetrapleji tablosundan farklı olarak kollar etkilenmez, yalnızca gövde, bacaklar ve diğer pelvik organlar etkilenir. Motor, duyu ve otonom sistemde işlev kaybı her iki durum için de geçerlidir.
Paraplejik Omurilik Felci Neden Olur?
Paraplejik omurilik felci sıklıkla trafik kazası gibi travmatik olaylar sonucunda ortaya çıksa da omurilik felcine yol açan ve travmatik olmayan çeşitli durumlardan bahsetmek mümkündür.
TRAVMATİK OMURİLİK FELCİ NEDİR?
Erkeklerde kadınlara oranla yaklaşık 2,5 kat daha fazla karşılaşılan travmatik omurilik felci %40-50 oranında trafik kazası sonucunda ortaya çıkar.
İkinci sırada %30-40 gibi yüksek bir oranla düşmeye bağlı omurilik felci yer alır ve genellikle çocuklarda ve inşaat işçisi çalışanlarında görülür.
Şiddet olayları da travmaya bağlı gelişen paraplejik omurilik felci nedenleri arasındadır ve %2-14’ünden sorumludur.
Son olarak ciddi spor kazaları travmaya bağlı omurilik felci tablolarının yaklaşık %7’sinden sorumlu tutulur.
Trafik kazası, yüksekten düşme gibi durumlar sonrası boyunluk ve sert sedye kullanılmadan taşınan hastalarda var olabilecek omur kırıkları paraplejiye sebep olabilir. Travma hastalarının uygun koşullarda taşınması paraplejiyi engelleyebilir.
TRAVMATİK OLMAYAN OMURİLİK FELCİ NEDİR?
Omurilik içerisinde, yakınlarında veya omurga disklerini etkileyen herhangi bir bölgede ortaya çıkan çeşitli hastalıklar omurilik üzerinde baskıya, sıkışıklığa ve hasara yol açabilir.
Brusella ve tüberküloz gibi enfeksiyon hastalıkları ilerleyen evrede paraplejik omurilik felcine yol açtığı bilinen önemli hastalıklardır.
Omurga ve yakınlarında ortaya çıkan tümörler ileri evrede omurilik üzerine uygulayacağı baskı nedeniyle omurilik felcine neden olabilir.
Transvers miyelit olarak adlandırılan omurilik enfeksiyonu da yine gerek paraplejik gerekse tetraplejik omurilik felci ile ilişkilidir.
Multiple Skleroz (MS) gibi sinir sistemi ile ilgili hastalıklar ileri evrelerde omurilik felcine yol açabilir.
İlerlemiş bel ve boyun fıtıkları da omurilik üzerine uyguladığı baskı nedeniyle hem tetraplejik hem paraplejik omurilik felcine sebep olabilir.
Sinir hücrelerinin ilerleyici kaybı ile karakterize, Alzheimer gibi nörodejeneratif hastalık gruplarının da omurilik felci ile ilişkili olduğunu söylemek mümkündür.Omurilik Felci Belirtileri
Sağlıklı bir insan vücudunda omurilik ve diğer sinir sistem yapıları sayesinde kol, bacak ve beyin organları arasında sinir iletimi sağlanır ve bu şekilde kişi kollarını, bacaklarını, parmaklarını hissederek hareket eylemini gerçekleştirir. Sinir dokusunu etkileyen herhangi bir yaralanma sonucunda ortaya çıkan ilk bulgulardan biri genellikle his kaybıdır. Etkilenen bölgenin sinir hücreleri hasara uğrar ve bu hücrelerin bağlı olduğu organlarda his kaybı meydana gelir. Hastalığın daha ciddi seyrettiği olgularda, etkilenen vücut bölgesinde tam ya da kısmi kas gücü kaybı görülebilir. Bu durumda vücudun etkilenen kısmı his duyusunu tamamen yitirdiği için ağrı ve acıya karşı duyarlılığını da kaybedecektir. Bu nedenle etkilenen vücut bölgesi çeşitli yaralanmalara, özellikle yatak yarası olarak da bilinen dekübit ülserine yatkın hale gelir.
Reflekslerin zayıflaması ya da tamamen yitirilmesi de omurilik felci belirtileri arasındadır. Bununla birlikte vücudun otonomik işlevleri olarak bilinen bağırsak fonksiyonları bozulur, kişi ciddi kabızlık ve ishal gibi durumlarla karşı karşıya kalabilir.
Paraplejik Omurilik Felci Tedavisi
Omurilik yaralanması hem kişinin hem de yakın çevresinde yer alan insanların yaşamını dramatik bir biçimde değiştiren, yaralanma sonrasında çok sayıda tıbbi sorunun ortaya çıktığı oldukça ağır bir nörolojik hastalık tablosudur. Hastalığın tedavisinde ilk olarak, varsa kişinin solunum ile ilişkili problemleri giderilmeye çalışılır. Paraplejik omurilik felci tedavisi fiziksel ve ruhsal rehabilitasyonu merkeze alan ve bu merkez etrafında şekillenen oldukça bütüncül bir tedavidir. Rehabilitasyon uygulamalarının amacı omurilik felcine bağlı olarak gelişen ek komplikasyonları önlemek ve iyileştirmek, hastanın fonksiyonel olarak mümkün olan en üst bağımsızlığa ulaşmasını sağlamak, sosyal açıdan iyi bir yaşam sürmesini ve yaşına uyan sosyal rolleri güvenli bir şekilde üstlenmeye devam etmesini desteklemektir.
Paraplejik Omurilik Felci Tedavisinde Erken Tanı
Hastalığın akut döneminde öncelikle omurga stabilizasyonu sağlanır ve bu evreden sonra ortaya çıkabilecek yeni sinir hücresi hasarının önüne geçilmeye çalışılır. Bu evrede yoğun bakım ünitelerinde özellikli bakım ihtiyacı gerekir. Öncelikle hastanın ayrıntılı nörolojik muayenesi yapılır ve hasta erken dönemde yaygın görülen komplikasyonlar açısından detaylı şekilde değerlendirilir. Erken dönem rehabilitasyon tedavisinde hastalığa bağlı olarak ortaya çıkabilecek komplikasyonları önlemek, sinir sisteminin iyileşme sürecini hızlandırmak ve omurilik yaralanması sonrasında kişinin fonksiyonel durumunu en üst seviyeye çıkarmak amacıyla uygun girişimler planlanır. Hastalığın subakut döneminde ise genellikle hastalar yoğun bakım ünitesinden fizik tedavi ve rehabilitasyon ünitesine sevk edilir. Kısa oturma, uzun oturma, dönme, yüzüstü biçimde dirsek ve eller üzerinde pozisyon alma ve transfer gibi minder aktiviteleri ile hastanın kas ve sinir fonksiyonu mümkün olan en üst seviyeye taşınır. İlk olarak transfer tahtaları ile tekerlekli sandalyeye geçiş sağlanır ve hasta oturma dengesini kavradıktan sonra tekerlekli sandalye ile ambulasyon eğitimi verilir. Bu evrede sıklıkla duyu hasarı eşlik ettiği için basınca bağlı yara oluşmaması adına hastalara havalı minder kullanımı öğretilmeli ve 30 dakikalık periyotlarla yaklaşık 15 saniye push-up pozisyonunda durmaları sağlanmalıdır.
Paraplejik omurilik felci tedavisi planlanırken hastanın fiziksel problemleri ile birlikte psikolojik ve sosyolojik açıdan rahatsızlıklarının da göz önünde bulundurulması, ihtiyaç durumunda hasta ve ailesinin bir arada rehabilite edilmesi gerekir. Bu nedenle tedavi planının alanında deneyimli bir ekip tarafından, hastanın tüm ihtiyaçlarını özenle kapsayacak şekilde yapılması önemlidir. Siz de paraplejik omurilik felcinin etkin rehabilitasyonu için deneyimli merkezleri tercih etmeye özen gösterin.
Kaynak: Medicalpark
