Bası yaraların oluştuğu bölgelerin başında kemik çıkıntılarının bulunduğu alanlar gelir. Kemik çıkıntılarının deriye uyguladığı basınç sonucunda bası yarası oluşur.
Bası yarası terimi Latince yatmak anlamına gelen “de cumbare” kelimesinden gelmektedir. Bası yaralarının oluşmasındaki en önemli etmen basınçtır. Yatak yarası ve dekübitüs ülseri olarak da bilinen bası yarası, yalnızca yatan hastalarda görülmemesi nedeni ile günümüzde bası yarası terimi daha çok kullanılır. Dokularda oluşan basınç sonucu meydana gelen bası yarasında oluşan yaranın boyutu birbirinden farklıdır. Bunun nedeni basınç karşısında dokularda oluşan direncin aynı olmamasıdır. Dokularda oluşan direncin farklılık göstermesi sonucunda dokuların basınçtan etkilenme oranları da farklılık gösterir. Kemikli alanlarda bulunan dokular basınçtan daha çok etkilenirken, çıkıntısız, yüzeysel alanlarda bası yarasından etkilenme olasılığı daha azdır. Bası yarasının oluşmasında basınca maruz kalınan süre de oldukça önemli bir faktördür. Basıncın ortadan kalkması sonucunda dokuların direnci artar.
Bası Yarası Evreleri
Bası yaraları oluşan basıncın büyüklüğü sonucu dokuda oluşan hasarın boyutuna göre evrelendirilir. Bası yarasının evrelendirilmesinde yaranın yeri, boyutu ve yaranın görünümü önemli etkenlerdir. Bası yaralarının evreleri şu şekildedir:
Evre 1: Evre 1’de basınca maruz kalan dokuda kızarıklık oluşur. Basınç ortadan kalkmasına rağmen (ilk otuz dakika) kızarıklık devam ediyorsa bası yarası evre bir olarak değerlendirilir. Bu evrede henüz yara oluşmamıştır, yalnızca kızarıklık vardır. Bu evrede alınacak önlemler sonucunda kızarıklık kendiliğinden iyileşebilir.
Evre 2: Bu evrede cilt bütünlüğünde bozulma oluşmuştur. Oluşan yara yüzeyseldir. Evre 2 bası yarasının tedavisinde basınca neden olan faktörler ortadan kaldırılır ve pansuman yapılır. Ayrıca yara enfeksiyondan korunmalıdır.
Evre 3: Bu evrede yara hemen hemen bütün deri katmanları kapsar. Bu evrede tedavi yöntemleri debridman (yara iyileşmesinde yapılan uygulamalar), sistematik tedavi (basının oluşmasını önlemeye ve oluşan basıyı ortadan kaldırmaya yönelik tedaviler) ve cerrahi tedavidir.
Evre 4: Bu evrede cildin tüm katmanlarında doku kaybı oluşmuştur. Bu evrede uygulanan tedaviler; debridman, sistematik tedavi ve cerrahi tedavidir.
Bası Yarası Hangi Durumlarda Oluşur?
Bası yarasının oluşmasında temel faktör basınçtır. Dokuların basınç altında kalmaları sonucu iskemi oluşur. Basınç önlenmezse ülserasyon ve nekroz meydana gelir. Bazı durumlarda dokunun basınca karşı dayanıklılığı azalır ve bası yarasının oluşur. Bu durumlar şu şekilde sıralanabilir:
*Bazı Hastalıklar: Hareket kısıtlılığına neden olan bazı hastalıklar bası yarasının gelişmesine neden olur. Felç sonucunda dokularda his kaybı oluşur. Felçli hastalar his kaybına bağlı olarak basıncı algılayamaz. Bunun sonucunda bası yarası oluşur.
*Nem: Deride oluşan nem sonucu basınca karşı direnç azalır. Bunun sonucunda bası yarası oluşma riski ortaya çıkar.
*Enfeksiyon: Enfeksiyon bası yarasının oluşmasını kolaylaştıran faktörler arasındadır. Enfeksiyona bağlı bası altında kalan bölgelerdeki bakteriler bası yarasının oluşmasını sağlar.
*Sürtünme: Sürtünme sonucunda deride oluşan sıyrıklar sonucunda bası yarası oluşma ihtimali artar.
*Malnütrisyon: Malnütrisyon beslenme anlamına gelir. Yetersiz beslenme sonucunda dokularda oluşan hasarın iyileşmesi zaman alır. Buna bağlı olarak basınç ülseri gelişme riski artar.
*İleri Yaş: Yaşın artmasıyla birlikte yağ dokudaki azalmaya bağlı zayıflık oluşur ve dokularda elastikiyet kaybı meydana gelir. Buna bağlı olarak bası yarası oluşma riski artar.
*Diyabet (Şeker Hastalığı): Diyabet hastalığı sonucu vücut yara oluşumuna karşı direnç göstermekte zorlanır. Bu durumda bası yarası gelişme olasılığı artar.
*Ödem: Vücutta oluşan ödem sonucunda dokuların basınca karşı gösterdikleri direnç azalır. Buna bağlı olarak bası yarası oluşma olasılığı artar.
*Makaslama Kuvvetleri: Hastanın yatakta yer değiştirirken (yukarı çekme veya aşağıya kayma) cilt bütünlüğünde oluşan bozulmalara bağlı olarak bası yarası gelişebilir.
Ayrıca kemik çıkıntılarının bulunduğu bölgenin basınca daha fazla maruz kalması sonucunda bu bölgelerde bası yarası oluşma olasılığı daha fazladır.
Bası Yarası Önlenebilir Mi?
Alınacak bazı önlemler bası yarasının oluşmasını engeller. Bu önlemler şu şekilde sıralanabilir:
*Uygun Cilt Bakımının Yapılması: Hastanın cildinin gözlemlenmesi ve herhangi bir kesik, yara varsa tedavi uygulanması, haftada en az iki kez banyo yapılması, vücudun nemli ve ıslak bırakılmaması, pamuklu kıyafetler tercih edilmesi gibi önlemler alınarak bası yarasının oluşması engellenebilir.
*Uygun Pozisyon Verilmesi: Bası yarasının oluşmasına sebep olan en önemli nedenlerden biri de dokuların uzun süre basınca maruz kalmasıdır. Yatan hastalarda en az iki saate bir yatış pozisyonun değiştirilmesi, pozisyon değiştirilirken sürtünme olmamasına dikkat edilmesi ve verilen pozisyonda basıncın vücuda eşit dağıtılması dokuların basınçtan daha az etkilenmelerini sağlar. Bunun sonucunda bası yarası oluşma ihtimali azalır.
*Uygun Beslenmenin Sağlanması: Dengeli ve düzenli beslenme bası yarasının oluşmasını önlemede oldukça etkilidir. Hastaneye yatışı yapılan hastaların bir diyetisyen tarafından beslenme listesinin hazırlanması önemlidir.
*Uygun Yatak Kullanımı: Yatan hastalarda destek yüzeyi uygun yatakların seçilmesi bası yarasının oluşmasını önlemede önemli bir faktördür. Bu yüzden uzun süre yatağa bağlı kalan hastalarda hava dolaşımlı yatakların kullanılması gerekir.
Bası Yarasının Tedavisi Nedir?
Bası yarasında tedavide uygulanan ilk basamak cilt üzerinde oluşan basıncı azaltmaktır. Daha sonraki süreç oluşan yaraları tedavi etmeyi, enfeksiyonu engellemeyi, kaliteli bir beslenme planı uygulamayı ve ağrıyı kontrol altına almayı içerir. Bası yarasının evresine göre planlanan tedaviler de birbirinden farklılık gösterir. İlk evrelerde ve henüz yara derinleşmemiş olan hastalarda bası yarasının ilerlemesini önlemeye yönelik tedavi basamakları uygulanır. Bu evrelerde bulunan bireyin beslenme planı düzenlenir, var olan bir yara varsa düzenli pansumanı yapılır ve uygun pozisyon değiştirilmeleri yapılarak basıncın ortadan kalkması sağlanır. Bası yaralarının ilerleyen evrelerinde bunlara ek olarak cerrahi yöntemler kullanılarak yaraya tedavi uygulanabilir.
Bası yarasında uygulanan tedavi yöntemleri şu şekilde sıralanabilir:
*Basıncı Azaltmak: Bası yarasını tedavi etmede uygulanan ilk basamak yara oluşumuna sebep olan basıncı ve sürtünmeyi azaltmaktır. Bunun için yatan hastalarda en az iki saatte bir yatış pozisyonu değiştirilmelidir. Aynı zamanda kullanılan yatakların yüzeyinin bası yarası oluşumunu önleyecek düzeyde olması da basınç oluşmasını önlemede oldukça önemlidir.
*Yarayı Temizlemek ve Pansuman Yapmak: Basınç yarasında uygulanan bakım yaranın derinliğine göre değişir. Yara uygun solüsyonlarla temizlenerek pansuman yapılır. Uygun bir bandaj kullanılarak asuman desteklenir ve enfeksiyon oluşması önlenir.
*Hasar Oluşan Dokunun Çıkarılması: Bası yarası tedavisinde uygulanan yöntemlerden biri de hasarlı dokunun çıkartılmasıdır. Bası yarasının evresine göre oluşan yaraya debridman (yaranın çıkarılması) uygulanması gerekebilir. Yaranın derinliğine göre doktor bu işleme karar verir.
*İlaç Tedavisi: Bası yarasını tedavi etmede, bası yarasından kaynaklı oluşabilecek enfeksiyonu önlemede ve bası yarasına bağlı oluşan ağrıyı hafifletmek amacıya doktor tarafından ilaç tedavisi uygulanabilir.
*Diyet Tedavisi: Sağlıklı bir beslenme programı vücudun savunma sistemini destekleyerek yara oluşumunu önlemeye yardımcı olur. Ayrıca var olan yaraların iyileşme sürecinde beslenme oldukça önemli bir faktördür.
Uzun süre hareketsiz kalmaya bağlı vücudumuzda bası yaraları oluşabilir. Bası yara oluşumu alınacak tedbirlerle önlenebilir.
Kaynak: www.medicalpark.com.tr
